Onze Romeinse geschiedenis staat midden in de belangstelling. Zeker sinds de ‘Nedergermaanse Limes’ – de noordgrens van het Romeinse Rijk – in 2021 de status van Unesco Werelderfgoed kreeg. De Romeinen hebben ook in het Land van Maas en Waal een grote rol gespeeld en brachten veel vernieuwingen naar onze contreien. Een van die vernieuwingen is de uitgebreide badcultuur die met de Romeinen meeverhuisde. Wat we tegenwoordig wellness noemen was 2000 jaar geleden al de gewoonste zaak van de wereld, ook in onze contreien.
Voor de Romeinen was een schoon lichaam een groot goed. In de meeste steden waren dan ook ruim bemeten openbare badhuizen te vinden. Deze thermae – het woord duidt op warmte – werden bij voorkeur dagelijks bezocht. Ook in Nijmegen-West zijn resten van zo’n openbare badgelegenheid gevonden. De stad heette destijds Ulpia Noviomagus en haar inwoners beschikten over een royale badfaciliteit van wel 90 x 90 meter. In het Limburgse Heerlen zijn de restanten van een Romeins badhuis zelfs compleet blootgelegd waardoor we nu nog kunnen zien hoe het badritueel destijds in zijn werk ging.
Heel anders dan tegenwoordig had een Romeins badhuis drie ingangen; een voor mannen, een voor vrouwen en een voor slaven. Eenmaal binnen, kwamen de badgasten net als nu in een ruimte met cabines en wandplanken terecht, om kleding en persoonlijke zaken achter te laten, het apodyterium. De meer welgestelden brachten slaven mee om waardevolle spullen te bewaken, want het gebeurde nogal eens dat er zaken uit de badhuizen verdwenen, zo vertelt de overlevering.
Het badritueel werd vervolgens op verschillende manieren ingevuld. Sportieve Romeinen begonnen bijvoorbeeld met lichaamsoefeningen in het gymnasium, gevolgd door een frisse duik in het openluchtzwembad. Daarna stond een droge of dampende stoomruimte ter beschikking. Slaven werden ook meegenomen in de verschillende kamers van het badhuis om te zorgen dat het hun eigenaar aan niets ontbrak. Hoe meer slaven iemand meebracht, hoe meer welvaart deze persoon uitstraalde.
Het Caldarium
Het echte werk kwam pas aan bod in een verdiept gelegen bad, het caldarium. dit was de warmste plek van het badhuis met water dat via een ingenieus buizensysteem en een dubbele vloer werd verwarmd tot wel 50 graden. De volgende stap leidde de bezoeker naar het tepidarium, een verwarmde kamer waarna een koudwaterbad in het frigidarium volgde. Net als in onze hedendaagse sauna’s opende de warmte de poriën van de Romeinse badgasten, die zich in het koude water weer sloten.
De Romeinen komen!
Een serie over de invloed van de Romeinen op het Land van Maas en Waal naar aanleiding van de Unesco Werelderfgoedstatus van de Nedergermaanse Limes
“Wat we tegenwoordig wellness noemen was 2000 jaar geleden al de gewoonste zaak van de wereld”
Het badritueel kon worden afgewisseld met massages en andere reinigings- en schoonheidsbehandelingen, waardoor er relatief veel tijd in de baden werd doorgebracht. Het zal dan ook niemand verbazen dat het bezoek aan een badhuis steeds meer een sociale functie kreeg. Bezoekers kwamen elkaar tegen in een ontspannen omgeving en zo werden badhuizen plekken om te socializen, een hapje te eten en zaken te regelen.
Wie de vergelijking maakt met onze hedendaagse wellness, ziet veel paralellen met de romeinse badcultuur. Met stoom, warm en koud water werd het lichaam gereinigd en de relaxte omgeving en de behandelingen zorgden voor ontspanning van de geest. In de diverse Hamams die we ook in onze regio hebben, is het ritueel zelfs vrijwel volledig vergelijkbaar. Sauna’s vertonen eveneens veel overeenkomsten met de badcultuur van 2000 jaar geleden. Wie meer wil weten over de wellness van onze tijd kan verder lezen op pagina 34. Want ook 2000 jaar later is daar veel over te vertellen.
lees op pagina 30 over Wellness anno 2023!
Tekst: Willeke Guelen
Foto’s en afbeeldingen met dank aan Mikko Kriek en Martine van Empel, RomeinenNU
