Prof. dr. Ronald Tinnevelt werd onlangs benoemd tot hoogleraar Rechtsfilosofie aan de Rechtenfaculteit van de Radboud Universiteit. Met zijn leerstoel richt hij zich onder andere op de kwetsbaarheid van de democratische rechtstaat. Met de gemeenteraadsverkiezingen van 16 maart in het verschiet is prof. Tinnevelt de uitgesproken gesprekspartner om de stand van democratie en de rol die ondernemers daarin spelen onder de loep te nemen. En zoals het een rechtsfilosoof betaamt: er volgt een geanimeerd en genuanceerd gesprek waarbij verschillende kanten worden belicht.
We beginnen dicht bij huis. Want als we praten over democratie kun je je afvragen of het bedrijfsleven eigenlijk democratisch georganiseerd moet zijn. Prof. Tinnevelt denkt goed na over deze vraag: ‘Aan de ene kant zou ik op deze vraag volgmondig ‘ja’ willen antwoorden. Als een onderneming democratischer is ingesteld, zullen de medewerkers meer inspraak hebben op hoe ze hun werk willen inrichten, meer invloed op de werkomstandigheden, vindt meer overleg plaats en worden beslissingen eerder uitgelegd en gerechtvaardigd in plaats van simpelweg meegedeeld. Dat kan leiden tot meer betrokkenheid, tevredenheid, betekenisvol werk en een gelijkwaardigere relatie tussen werkgever en werknemer, wat vervolgens voor het bedrijf zelf ook betere resultaten kan opleveren. Toch moeten we aan de andere kant niet vergeten dat een bedrijf geen democratie is, bestuurders worden niet gekozen door de medewerkers en hebben als belangrijk doel om winst te maken. Tussen die twee kanten moeten we een midden vinden. Een soortgelijke afweging geldt voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Aan de ene kant wenselijk, maar tegelijkertijd reden voor waakzaamheid omdat bedrijven veel invloed kunnen hebben maar niet democratisch gekozen zijn. In een democratie kiezen de burgers hun vertegenwoordigers door periodiek hun stem uit te brengen, zoals binnenkort bij de gemeenteraadsverkiezingen. Leidt die keuze uiteindelijk tot ontevredenheid dan zullen de burgers een volgende keer anders stemmen en zullen er – in dit geval – bepaalde gemeenteraadsleden niet worden herkozen. Dat werkt bij een onderneming een stuk lastiger.’
Als we het over de kwetsbaarheid van de democratie hebben, dan zie je dat er bedrijven zijn die uitwijken naar andere landen, waar andere rechtssystemen of regels gelden. Moeten we deze ondernemingen als ondermijnend voor de democratie beschouwen?
‘Dat hangt ervan af hoe een ondernemer handelt’, vervolgt prof. Tinnevelt. ‘Iedere ondernemer in Nederland is onderdeel van onze democratische gemeenschap. Elk bedrijf is ingebed in de samenleving en is medeverantwoordelijk om deze in stand te houden. Ondernemers hebben immers veel baat bij de publieke voorzieningen die we in Nederland hebben opgebouwd. Onze infrastructuur, het politieke, sociale en economische klimaat, het onderwijs; elk aspect draagt bij aan de mogelijkheid om succesvol te kunnen ondernemen. We betalen die voorzieningen met z’n allen en zodra bedrijven zich daaraan proberen te onttrekken heeft dat een groot effect op de samenleving.’
‘Prof. Tinnevelt: ‘De Amerikaanse politieke filosoof John Rawls spreekt in zijn publicatie A Theory of Justice (Een Theorie van Rechtvaardigheid) over twee elementen die een grote rol spelen bij de kansen die je krijgt in het leven. De eerste is je eigen motivatie; wie hard werkt vergroot zijn kansen. Het tweede element is het politieke, juridische en economische systeem waarin we ons bewegen. Hoe rechtvaardiger we dit systeem inrichten – wat er in de grondwet staat, of we een parlement hebben, welke regels er voor de economie zijn – hoe beter we in staat zijn om iedereen gelijke kansen te bieden om zelf iets van het leven te maken. En hoewel Rawls niet over het bedrijfsleven spreekt, is de stap makkelijk gezet’, concludeert prof Tinnevelt. ‘Ook het bedrijfsleven heeft immers een belangrijk effect op de kansen die mensen in het leven hebben en op de manier waarop we onze samenleving institutioneel inrichten. Misschien zijn ondernemers zich er niet altijd bewust van, maar ze hebben een groot effect op de manier waarop onze samenleving functioneert en zijn daarom medeverantwoordelijk om ‘het huis van de democratie’ stabiel te houden.’
‘Het wordt steeds belangrijker’, besluit prof Tinnevelt, ‘om proactief aan het behoud van de democratie bij te dragen, want een rechtstaat is geen vanzelfsprekendheid. Dat zien we aan de ontwikkelingen in EU-landen als Polen en Hongarije.’
Tekst Willeke Guelen
Foto: Ronald Tinnevelt
